Nếu bạn muốn có một khóa học về sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hậu hiện đại trong năm thập kỷ qua thì “Kochland” chính là cuốn sách dành cho bạn.
“Kochland” quả thực là một nghiên cứu toàn diện về người đàn ông Charles Koch [phát âm là “coke”] và lịch sử đế chế Koch Industries (KI) cùng những bí mật lớn ẩn sau nền kinh tế Mỹ kể từ thập niên 1960. Tác giả Christopher Leonard đã hoàn thành công trình của mình dựa trên rất nhiều cuộc phỏng vấn, một số lượng lớn tài liệu của công ty cùng vô số nghiên cứu, báo cáo liên bang và tài nguyên thông tin của bên thứ ba để viết ra những câu chuyện hấp dẫn, thú vị.
Trước hết, “Kochland” là về Charles Koch nhưng Leonard chỉ quan tâm một chút đến đời tư của ông với những câu chuyện sơ sài về thời thơ ấu, người cha khó tính và gia đình hiện tại; còn lại, tác giả dành phần lớn cuốn sách để khám phá cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa Koch với người anh trai William và con trai ông - Chase, là người kế vị. Tuy nhiên, có rất ít thông tin chi tiết về mối quan hệ của ông với vợ hoặc con gái (ngoại trừ việc cô đã rời bỏ Wichita và không bao giờ quay lại). Dường như cuộc sống của Charles không có gì ngoài công việc kinh doanh của mình.
“Kochland” tập trung vào việc giải thích triết lý tư bản chủ nghĩa cơ bản của Charles Koch, cái mà ông gọi là “Quản lý dựa trên thị trường” (MBM). Cuốn sách được sắp xếp theo ba phần theo thứ tự thời gian: giai đoạn 1987 – 2000, 2000 – 2010 và 2010 – 2018. Tuy nhiên, mỗi phần bao gồm các chương riêng lẻ phân tích một chủ đề hoặc sự việc chính hình thành nên toàn bộ câu chuyện. Mỗi chương phân tích rõ quá trình hình thành của KI như thế nào, phát triển theo thời gian ra sao (đặc biệt là khi công ty phải đối mặt với những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng). Chúng cùng nhau tạo nên một câu chuyện ấn tượng về việc biến một Nam tước Robber kiểu cũ, với nguồn gốc từ lọc dầu, phân bón và các sản phẩm tiêu dùng, trở thành một nhân vật cực kỳ hiếm hoi, sở hữu một tập đoàn công nghiệp khổng lồ và đế chế cổ phần tư nhân.
Bắt đầu với câu chuyện trộm dầu tại vùng đất của người da đỏ ở Oklahoma cùng hàng loạt phát hiện mà người dân Mỹ khó nhận ra, Leonard đã cho thấy cách mà cuốn sách dài gần 1.000 trang này hé lộ những bí mật của đế chế dầu mỏ Hoa Kỳ. Ông viết: “Doanh thu hàng năm của Koch Industries lớn hơn cả Facebook, Goldman Sachs và US Steel cộng lại. Ông cũng chỉ ra rằng hai người đàn ông cùng sở hữu Koch Industries, Charles và anh trai David Koch, với tổng trị giá 120 tỷ đô-la, khối tài sản “lớn hơn cả CEO Amazon Jeff Bezos, hay người sáng lập Microsoft Bill Gates”. Điểm cuối cùng mới chính là điểm đáng nói nhất. Kể từ khi nắm quyền điều hành công ty từ cha mình vào năm 1967 (và đánh bại anh trai William để giành quyền kiểm soát), Charles Koch đã duy trì quyền kiểm soát hoàn toàn tập đoàn tư nhân này.
Cách tiếp cận của Charles được hiểu rõ nhất là một hình thức của chủ nghĩa tư bản “thị trường tự do”, một chủ nghĩa tự do cấp tiến dựa trên các bài viết của Frederick Hayek và Ludwig von Mises. Năm 2007, ông xuất bản cuốn “The Science of Success” (Khoa học của sự thành công). Đối với Charles, MBM là đặc trưng trong hoạt động của KI và được truyền đạt giống như một hệ tư tưởng tôn giáo cho nhân viên mới của công ty trong các cuộc hội thảo kéo dài nhiều ngày.
Leonard xây dựng câu chuyện phức tạp của mình thông qua một phong cách tường thuật mạnh mẽ, cá nhân hóa những thách thức quan trọng mà Charles Koch và KI phải đối mặt khi cả hai phát triển trong bốn thập kỷ qua. Thách thức lớn đầu tiên liên quan đến Nhà máy lọc dầu Pine Bend của KI, nằm gần khu vực Minneapolis–Saint Paul thuộc tiểu bang Minnesota. Charles Koch, một người theo chủ nghĩa thị trường tự do chính thống, kiên quyết phản đối các công đoàn, tin rằng người lao động thực sự là “doanh nhân” và không cần đại diện tập thể. Một cuộc đình công gay gắt và đôi khi bạo lực kéo dài gần một năm cho đến khi công đoàn đầu hàng. Trận chiến này đã đặt ra mô hình cho cách KI đối phó với tất cả các thách thức tiếp theo như công nhân tại Georgia Pacific hay mô hình kiểm soát tuyệt đối nơi làm việc và người lao động.
Sau đó, Charles đã vô cùng hoảng hốt trước cuộc tấn công của Pine Bend. Trong một bài phát biểu được tiết lộ năm 1974, ông cảnh báo: "Cảm xúc của những người theo chủ nghĩa chống tư bản ở Hoa Kỳ ngày nay có lẽ còn thâm độc hơn bao giờ hết." Ông đã phát biểu trước một trong nhiều tổ chức tư tưởng bảo thủ mà ông tài trợ như một phần của nỗ lực gây hấn và tốn kém nhằm biến niềm tin tự do của mình thành chính sách công.
Ông đã thành lập một số nền tảng “phi chính trị” để hỗ trợ các nhóm theo chủ nghĩa tự do, bao gồm Trung tâm Luật & Kinh tế (Đại học George Mason), Viện Cato, Trung tâm Mercatus và Hội đồng Trao đổi Lập pháp Hoa Kỳ (ALEC). Từ lâu, ông đã tập trung vào bất kỳ nỗ lực nào của chính phủ nhằm điều chỉnh các lĩnh vực kinh doanh của KI, bao gồm ô nhiễm môi trường, không khí sạch và các quy tắc tại nơi làm việc.
Triết lý MBM của Koch khuyến khích “chủ nghĩa kinh doanh” khiến các nhà quản lý và công nhân tìm cách tăng lợi nhuận bất kể hậu quả là gì. Như Leonard giải thích về sự cố môi trường tại nhà máy lọc dầu Pine Bend: “Đội ngũ quản lý của Koch cảm thấy rằng nhà nước không có quyền được biết điều gì đã xảy ra bên trong hàng rào thuộc khu nhà của Kock. Các nhà quản lý đã tuân theo quy tắc im lặng để duy trì hoạt động của Koch trong bức tường này." Ông tiết lộ cách suy nghĩ chung này đã dẫn đến cuộc khủng hoảng môi trường tại Pine Bend và một cuộc khủng hoảng tương tự tại nhà máy lọc dầu Corpus Christie, TX. Tai tiếng và các khoản tiền phạt đã khiến Koch phải tuân thủ các quy định về môi trường trong toàn tập đoàn.
Nghiên cứu của Leonard cho thấy vì Charles Koch giữ quyền kiểm soát quản lý gần như tuyệt đối với KI và giữ bí mật về hoạt động cũng như liên tục từ chối niêm yết nên ông ta có thể linh hoạt để chấp nhận rủi ro đáng kể. Một số thương vụ có kết quả rất thành công, như mua lại phân bón Farmland, tham gia vào kinh doanh dầu mỏ và cổ phần tư nhân, nhưng những dự án khác như định giá năng lượng ở California và Purina Mills lại thất bại. Bởi vì KI vẫn là một công ty tư nhân, hoạt động độc lập, nên Charles có thể có "tầm nhìn xa" và không phải lo lắng về yêu cầu lợi nhuận hàng quý. Để củng cố bàn tay quản lý tổng thể của mình, Charles đã thực hiện một cam kết chính là đảm bảo càng nhiều thông tin thị trường càng tốt để đánh giá rủi ro kinh doanh hiện tại và các khả năng mạo hiểm mới.
Một trong những phân tích nổi bật nhất của tác giả Leonard liên quan đến cách Koch không chỉ sống sót mà còn thịnh vượng trong cuộc khủng hoảng ngân hàng hay Đại suy thoái năm 2008. Ông lưu ý rằng, “sự đổ máu ở Koch [KI], tuy nhanh chóng và quy mô chưa từng có, nhưng lại nhẹ so với phần còn lại của nền kinh tế.” Koch cực kỳ phản đối việc chính quyền Obama và Quốc hội do đảng Dân chủ kiểm soát cứu trợ các ngân hàng và đưa ra kế hoạch kích thích tiếp theo.
Tuy nhiên, sau cuộc khủng hoảng, KI đã trở thành một siêu cường lớn của tập đoàn. “Các hoạt động của công ty đã chạm đến cuộc sống hàng ngày của hầu như tất cả những người sử dụng xăng, mặc đồ thun, sống trong một ngôi nhà với những bức tường ốp thạch cao, quấn tã cho con cái và tính đến nhiệt độ sẽ tăng lên khi họ điều chỉnh máy điều nhiệt,” Leonard viết. “Koch Industries đã nhúng tay vào tất cả.”
Sự giàu có và quyền lực của Charles Koch và KI đã có ảnh hưởng lớn tới nền chính trị nước Mỹ. Cùng với Exxon, KI đã dành hàng triệu đô-la để phản đối các quan điểm về biến đổi khí hậu và sự nóng lên toàn cầu. Công ty đã tài trợ cho nhóm cơ sở Vì sự thịnh vượng của người Mỹ để phản đối luật mua bán phát thải được đề xuất và luật Waxman-Markey. Liên kết với liên minh Tiệc Trà của Đảng Cộng hòa, thế lực của Koch giúp hoàn tác quyền kiểm soát của đảng Dân chủ đối với Quốc hội và giúp kiềm chế nhiệm kỳ Tổng thống Obama liên quan đến các quy định về chăm sóc sức khỏe và ngân hàng.
Dưới thời Trump, Koch được thúc đẩy bởi Phó tổng thống Mike Pence, một chính trị gia bảo thủ từ lâu được chống lưng bởi nhóm Vì sự thịnh vượng của người Mỹ. KI cũng được hỗ trợ bởi Freedom Caucus của Đảng Cộng hòa - một nhóm được tài trợ bởi KI. Tuy nhiên, khi Đảng Cộng hòa thách thức lợi ích của KI, cũng như với Đề xuất Thuế điều chỉnh biên giới (BAT), công ty và những người vận động hành lang đã thúc đẩy đảng Cộng hòa thuận lợi hơn và đã thành công trong việc giết chết hành động được đề xuất.
Cách mà Charles Koch và Koch Industries điều hướng những thay đổi sâu sắc trong nền kinh tế Hoa Kỳ và toàn cầu trong 1/4 thế kỷ qua đã tạo nên một câu chuyện đầy kinh ngạc, thậm chí có phần đáng sợ về cách những người thuộc 1% xã hội âm thầm thống trị Hoa Kỳ.
Nghiên cứu của Leonard thực sự toàn diện và hấp dẫn, đôi khi những nhân vật cũng như các đơn vị vận hành KI còn khiến độc giả ngộp thở. Tác giả đã cung cấp một phụ lục hữu ích với tiểu sử tóm tắt của các nhân vật chính. Người đọc sẽ dễ dàng hiểu được từ lộ trình tổng quan về các đơn vị vận hành KI, đặc biệt là cách họ thay đổi theo thời gian. Một danh sách tương tự gồm các nhóm phi lợi nhuận, các tổ chức tư vấn và vận động hành lang cũng sẽ rất có ích cho quá trình tìm hiểu của độc giả.
—-----
Bạn có thể đọc thử và đặt mua “Kochland” - Lịch sử bí ẩn của Koch Industries và sự thao túng đối với kinh tế - chính trị Mỹ tại đây: https://alphabooks.vn/kochland
